O LE TĀUA O LE TOTOGI O LAFOGA
Tusia: Tusiga Taofiga
“Pe o’o fo’i ina e ma’i, aumai le lipoti a foma’i e tatau ona e malaga i Niu Sila mo togafitiga, e fa’atupe uma lava e le Malo lena si’igama’i, a sau a la e ova i le $200,000 le fa’atupega o lou si’igama’i e fai lava, a’o lea na’o le $200 lou sao i le Malo e ala i lau lafoga totogi i le tausaga, ia e le ‘alo lava le Malo, e fa’atupe lava lou si’igama’i ina ia fa’afo’isia lou malosi.” PM Tuilaepa Sailele Malielegaoi.
O le toe fa’amalamalamaina lea e le Ta’ita’i o le Atunuu, o le tāua o le totogi o lafoga a i latou ua ausia le $16,000 o lana tupe maua i le tausaga mai lana galuega o lo’o galue ai.
Mo le silafia i le taimi nei, e $15,000 le tapula’a e tatau ona gata ai le seleni maua masani a so’o se tagata faigaluega i Samoa, e le totogiina, se’i vagana ai ua sili atu i lea seleni, ona fa’atulafonoina loa lea le tatau ona totogiina o lau lafoga e tusa ai ma aiaiga o le Tulafono.
I le saunoaga a le Palemia na ia fa’ailoa ai e fa’apea;
“A’o tagata lava ia, o lea e fa’atulaga ai e le Ofisa o Lafoga, a $15,000 lau tupe maua i le tausaga, e lē totogia la sau lafoga, masalo o le afa o Samoa lea e a’afia ai i le ta’i $15,000 i le tausaga, e leai se lafoga e totogia.
“Ae ova atu loa i le $15,000 o lona uiga ua amata ona totogi loa lau lafoga, lea sa i ai la’u tautalaga, i le taeao nei i le 2AP i le $16,000 mo se fa’ata’ita’iga, ona ave’ese lea o le $15,000 e lē totogia se lafoga, ae fa’atoa amata loa ona totogi lau lafoga i le $1,000 lea ua ova ai.
“I le $1,000 o lona uiga e $20% i le $1, ona maua ai lea o lau $200.
“Lona uiga i le na’o le $1,000 lava lea ua sili mai ai i lou totogi i le tausaga, e na’o le $200 lau lafoga i le tausaga atoa, ae le’o a’afia ail au $15,000 tala o lou totogi i le tausaga atoa, pe afai e $16,000 lau seleni maua i le tausaga atoa mai lou totogi.
“O lona uiga o le $200 tala lea mai le $1,000 lea na sili mai le $15,000 lea la o le a vaevae ai e totogi ai lau lafoga i le Malo i le ta’i lua vaiaso totogi a le Malo.
“O lona uiga, mai le $200 lea pe a vaevaeina i le 26 ta’i lua vaiaso totogi i le masina, e na’o le $7 ma sene lau lafoga totogi i le lua vaiaso.
“Pau a lena o lau lafoga e totogi, e $7 ma sene i lea vaiaso ma fa’asolosolo atu lava seia uma le tausaga atoa, na’o le $200 le aofa’i atoa o lau tupe sa totogi i le tausaga atoa mo le lafoga a le Malo.
“E tasi a lea fua e fua ai tupe maua uma, o le tupe maua lava o le tupe maua, pe sau mai i lou alu i le Casino, pei o se pisinisi fo’i lea e te ola ai, aemaise la pe afai o lea e fai sau pisinisi.
“E ta’u atu loa au tupe maua ona fua loa lea i ai o lau lafoga e totogi, o le Tulafono la o lafoga e tatau ona totogi lafoga uma tagata, tusa ai ma latou tupe maua, ae e i ai le vaega e lē totogia.
“E lavea uma ai lava Tulafono o mea tau lafoga i Niu Sila ma Ausetalia, manatua la o tatou e mulimulita’i lava i faiga fa’avae o lafoga a atunuu tetele nei, o lea la e sosolo lava tatou i le faiga fa’avae e tasi, e vaai lava i le tupe maua a le tagata e to’atasi.
“Afai la e $10,000 lau tupe i le tausaga e leai sau lafoga, 11,000 seia tau lava i le $15,000 o iina lea e fa’atulaga ai le tapula’a o le totogi o so’o se tagata e tatau ona totogi ai ana lafoga mai lana tupe maua masani, ma e fai lava ma si’isi’i i tausaga, e i ai fo’i le tausaga sa $10,000 ai i le taimi sa ou Minisita ai o Tupe.
“Manatua la i le taimi lena, ua si’isi’i lava i luga tupe maua a tagata, manatua la le GDP i aso na e la’i’iti’iti pe na’o le 1,000 e sau sau lava $2,000, o lona uiga o le tupe maua a le tagata e to’atasi, ae tasi a le fua e fua ai, o le pu’epu’e maua uma lava o tupe maua ona fa’a’opo’opo loa lea i vaega ‘ese’ese o le atunuu, i le tausaga la lenei, e ova la’i’iti’iti lava i le 2 piliona le tupe lea e fa’agaioi ai le tamaoaiga o le Malo Samoa, o tupe e maua mai i lea mea ma lea mea.
“O lea na fa’asilasila mai, pe a vaevae loa i le aofa’i tagata e maua ai le tupe a le tagata e to’atasi, o se fua fo’i lea e iloa le tulaga lea e i ai Samoa, po’o i lalo ii po’o i luga fo’i, i le vaa’iga lea i le GDP i le faitau aofa’i o tupe maua a le atunuu i le tausaga.
“Ona maua ai fo’i lea o tupe maua, e fa’alaugatasia ai tupe a tagata ta’ito’atasi, o le taimi lenei ua $11,000 tala le fua lea ua i ai, le ala fo’i lena e faigata ai lava ona tatou finau ai e tu’u pea tatou i lalo o atunuu mativa.
“Manatua e telē lava nai manuia e sasa’a mai i atunuu tau atia’e pe a i ai pea tatou i le lisi o atunuu matitiva, o le fa’alavelave o atunuu matitiva nei, o lea e fua i le ta’i $500 i le tausaga, e a’o tatou ua leva ona tatou leai ma i, ua leva ona tatou o’o atu i le $11,000 fua i le tau e fa’alaugatasia uma ai tagata uma (average).
“O le tulaga lena lea ua o’o tatou i le $11,000 a le tagata i le tausaga e to’atasi, i le vaai lautele i le fua lea e i ai, i le aofa’i o tupe ia maua mai a le atunuu atoa i le tausaga, lea e sili la’iti’iti atu lava i le 2 piliona tala Samoa i le tausaga.
“Se’i vaai la i le telē o le seleni lea e tafe mai totonu i o tatou tagata aemaise le Malo, o le tulaga lena lea fua i ai le malosi o se atunuu.
“Si tama’i mea, ae ua tau oti ai isi tagata, oka oka e, se na seleni, ae ia manatua o lea ua i ai lou sao, na’o le $7 ma sene lou sao i le tamaoa’iga o Samoa ma lona atina’e, a’o lea e te sa’oloto i nei auaunaga ‘ese’ese e fa’atino e le Malo, fa’atupe mai i a tatou lafoga nei.
“Pe o’o fo’i ina e ma’i, aumai le lipoti a foma’i e tatau ona fa’alele oe i Niu Sila mo togafitiga, e fa’atupe uma lava e le Malo lena si’igama’i, a sau a la e ova i le $200,000 le fa’atupega o lou si’igama’i e fai lava, a’o lea na’o le $200 lou sao i le Malo e ala i lau lafoga totogi i le tausaga, ia e le ‘alo lava le Malo, e fa’atupe lava lou si’igama’i ina ia fa’afo’isia lou malosi.
“E i ai isi tatou ma’i e aumai ua lata i le mililona pe $750,000 le taotoga, ae totogi lava e le Malo.